Niewydolność serca to stan, w którym serce nie jest zdolne do pompowania krwi, w stopniu wymaganym do pokrycia zapotrzebowania organizmu na tlen. Zdrowe serce przepompowuje w ciągu minuty całą krew swojego właściciela. Jest to ogromna praca, trwająca nieprzerwanie od 5.-6. tygodnia po zapłodnieniu do końca naszego życia. Serce doceniamy dopiero wtedy, gdy zaczyna szwankować.
Istnieje kilka podziałów niewydolności serca. Jeden z nich oparty jest na czasie, w którym narastały objawy. Jeśli pojawiły się nagle, mówimy o ostrej niewydolności serca. Taka sytuacja ma miejsce np. po zawale serca. W przewlekłej niewydolności serca objawy choroby narastają powoli, co najmniej miesiąc, a jej przyczyną może być między innymi nadciśnienie tętnicze, czy wada zastawkowa serca. Budowa anatomiczna serca pociąga za sobą podział na prawokomorową, lewokomorową oraz obukomorową niewydolność serca. Każda z nich ma typowy dla siebie zespół symptomów. Inny podział opiera się na wyniku badania echokardiograficznego (USG serca), gdzie oceniana jest frakcja wyrzutowa. Na tej podstawie wyróżniana jest niewydolność ze zmniejszoną lub zachowaną frakcją wyrzutową. Odrębnym typem tej choroby jest zastoinowa niewydolność serca. Charakterystyczny jest dla niej zespół objawów spowodowanych zastojem krwi w różnych narządach oraz gromadzeniem w nich wody. Wszystkie te podziały są użyteczne w celu postawienia diagnozy oraz zaplanowania leczenia.
Zestawem najbardziej typowych objawów cechuje się zastoinowa niewydolność serca. Na pierwszy plan wysuwa się duszność, która jest odczuwana przez chorego początkowo podczas wysiłku, natomiast w późniejszych fazach występuje również w spoczynku. Specyficznym rodzajem duszności jest tak zwana duszność ortopnoe. Pojawia się ona chwilę po położeniu się na płasko w łóżku i ustępuje kilka minut po pionizacji. Bywa tak nasilona, że pacjenci muszą spać na siedząco. Nierzadka jest również napadowa duszność nocna, która ma początek nieco później, około 2-3 godziny od położenia się i ustępuje znacznie dłużej niż duszność ortopnoe, zwykle powyżej 30 minut. Innymi charakterystycznymi objawami są stałe uczucie zmęczenia, senność oraz pogorszenie tolerancji wysiłku. Mają one związek z niedotlenieniem mięśni. Obrzęki wokół kostek są stale obecne u znakomitej większości chorych.
Przyczyn niewydolności serca może być wiele. Do rozwoju tej jednostki może prowadzić każda choroba układu krążenia, jednak niektóre z nich powodują ją częściej niż inne. Można do nich zaliczyć chorobę niedokrwienną serca prowadzącą do zawału, nadciśnienie tętnicze oraz wady zastawkowe. Mniej oczywistą wydaje się być cukrzyca czy radioterapia stosowana w leczeniu guzów śródpiersia, jednak również one uszkadzają mięsień sercowy. Podobnie astma, POCHP (typowo występująca u palaczy) oraz nadczynność tarczycy.
W przypadku, gdy zauważymy u siebie wymienione objawy, należy udać się do lekarza rodzinnego, który na podstawie zleconych badań ustali rozpoznanie. Dobierze on również odpowiednie leczenie farmakologiczne. Istnieje jednak kilka zmian, które sami powinniśmy wprowadzić w naszym życiu, aby opóźnić rozwój choroby. Należy do nich ograniczenie spożycia soli kuchennej do 5-6g dziennie (przeciętnie we wszystkich pokarmach zjadamy około 10g, słone przekąski znacznie zwiększają tę ilość). Powinniśmy ograniczyć spożycie alkoholu do minimum oraz zaprzestać palenia papierosów. Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna poprawia pracę mięśni oddechowych i tym samym zmniejsza duszność. Najkorzystniejsza wydaje się jazda na rowerze oraz wartki spacer. Odpowiednia dieta oraz ćwiczenia pomagają ponadto w utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Ochronny wpływ ma także szczepienie przeciwko grypie wykonywane corocznie jesienią. Zalecenia te są kierowane do każdego z nas, jednak szczególnie ważne dla osób obciążonych wymienionymi chorobami oraz pacjentów z już rozwiniętą niewydolnością serca.
Noc jest najtrudniejszym momentem dla osób cierpiących na duszność. Domownicy śpią, zapada cisza, a oni zostają sami z uczuciem braku tlenu. Zazwyczaj jedyną pozycją, w której śpią chorzy jest pozycja półleżąca lub siedząca. By zapewnić jak najdłużej samodzielność choremu domownikowi warto zakupić stelaż regulowany elektrycznie pod materac. Osoba wybudzona ze snu z powodu duszności może sama szybko unieść wezgłowie i opuścić je, gdy poczuje się lepiej. W tym miejscu należy podkreślić, że nie każdy materac współpracuje z regulowanymi stelażami. Nie nadają się do tego celu materace sprężynowe oraz kokosowe. Zaleca się zakup materaca piankowego. Rekomendowane modele, które warto obejrzeć w dobrym salonie z materacami to: Modern, Conga czy Salsa. Twardość powinna być indywidualnie dopasowana, jednak zwykle rekomenduje się nieco twardsze modele. Zwiększeniu wygody sprzyja obecność warstwy pianki termoelastycznej, która dopasowuje się do kształtu ciała, podpierając odpowiednio kręgosłup. Materace lateksowe są szczególnie polecane dla osób cierpiących na różnego typu alergie oraz astmę oskrzelową.
Według niektórych danych w Polsce na niewydolność serca cierpi nawet 1 mln osób. Liczba chorych uległa podwojeniu w ciągu ostatnich dekad. Powodem może być rosnąca zapadalność na choroby sercowo-naczyniowe, ale również pozytywne zjawisko, jakim jest wzrastająca długość życia. Szacuje się, że co piąta osoba w wieku sędziwym choruje na niewydolność serca. Metody zapobiegania temu schorzeniu, jak pewne ograniczenia dietetyczne oraz codzienna aktywność fizyczna, są znane od dawna, jednak trudne do wdrożenia dla wielu z nas. Z tego powodu istotna jest edukacja wdrażana już od najmłodszych lat.
Lek. med. Ilona Wróblewska-Oniśk