O moczeniu nocnym możemy mówić u 5-letniego dziecka, które nie opanowało umiejętności trzymania moczu w nocy. Może się również zdarzyć, że młodsze dziecko doświadczyło już w swoim życiu 6-miesięcznego okresu suchych nocy i po tym czasie pojawiło się moczenie. Jest to poważny problem dla całej rodziny. Na szczęście istnieje skuteczne leczenie.
Nie potrafimy określić dokładnie liczby dzieci, które dotyka problem moczenia. Jest to zagadnienie bardzo wstydliwe dla małego pacjenta, zwłaszcza, że dzieci są często obwiniane przez rodziców o moczenie łóżka. Szacuje się, że co piąty pięciolatek i co dziesiąty dziesięciolatek miewa mokre noce. Wśród nastolatków jest to aż około 3% z nich, natomiast w populacji osób dorosłych – 1%. Z przytoczonych danych wynika, że z tej dolegliwości znaczna część pacjentów wyrośnie. Jednakże czekanie, aż problem przeminie jest złym rozwiązaniem. Moczenie ma ogromny wpływ na psychikę dziecka. Często pojawiają się problemy w nauce czy kontaktach z rówieśnikami. Wyobraźmy sobie dziecko, które ma wyjechać na obóz szkolny z kolegami. Z pewnością będzie codziennie przeżywało ogromny strach, że ktoś odkryje jego wstydliwą tajemnicę. Traumatyczne przeżycia, jak na przykład rozwód rodziców, mogą być również przyczyną moczenia nocnego. Przyjrzyjmy się bliżej rodzajom moczenia oraz postępowaniu, które powinno być wdrożone.
Moczenie nocne dzielimy na pierwotne oraz wtórne. Pierwotne występuje u dziecka, które nie opanowało nigdy zdolności kontroli nad oddawaniem moczu. Wtórnym określamy pojawienie się moczenia u dziecka, które miało w swoim życiu okres, co najmniej 6-miesięczny, gdy moczenie w nocy nie występowało. Drugi podział dotyczy dodatkowych objawów towarzyszących oddaniu moczu. Większość (ok 80%) dzieci cierpi na moczenie monosymptomatyczne, to znaczy, że oddanie moczu jest bezwiedne i nie towarzyszą mu dodatkowe objawy z dróg moczowych. Pozostałe dzieci mają dodatkowe objawy, takie jak moczenie bielizny w dzień, parcia naglące (nagłe uczucie parcia na pęcherz), trudności w rozpoczęciu mikcji, słaby lub przerywany strumień, czy ból ze strony układu moczowego. Najczęstszy rodzaj moczenia, czyli monosymptomatyczne pierwotne (w skrócie PMMN), może być leczone przez lekarza rodzinnego. Jeśli jednak występują wymienione wyżej objawy alarmowe, albo dziecko moczy łóżko po kilkumiesięcznej suchej przerwie, należy skonsultować się z nefrologiem lub urologiem dziecięcym.
Po przeprowadzeniu badań dodatkowych lekarz POZ (podstawowej opieki zdrowotnej) ustala typ moczenia PMMN. Wyróżniamy 3 podstawowe typy. Pierwszy z nich to poliuria nocna. Cechuje ją zwiększona nocna produkcja moczu, za co odpowiedzialny jest niedobór wazopresyny w godzinach nocnych. Charakterystyczne jest jednorazowe, obfite zmoczenie łóżka około 3-4 godziny po zaśnięciu. Ten typ dotyczy 60-65% dzieci. Kolejnym typem jest nocna nadczynność mięśnia wypieracza ze zmniejszoną pojemnością pęcherza moczowego. Opóźnione dojrzewania ośrodka mikcji zlokalizowanego w mózgu powoduje, że odruch hamowania mikcji podczas snu nie występuje. Dochodzi do kilkukrotnego moczenia podczas jednej nocy. Porcje moczu zarówno w nocy, jak i w dzień są małe, świadczą o zmniejszonej pojemności pęcherza. Ten typ dotyka 35-40% pacjentów. Ostatnim typem jest podwyższony próg pobudliwości w czasie snu. Może on być składową powyższych dwóch. Polega na braku reakcji wybudzania pod wpływem różnych bodźców. Sen jest głęboki, a sygnały z wypełnionego pęcherza moczowego nie są w stanie wybudzić dziecka. Po zmoczeniu dziecko również się nie budzi.
Leczenie zależy od typu moczenia nocnego. Przede wszystkim należy odpowiednio zmotywować dziecko oraz jego rodzinę do przestrzegania zaleceń. Większość pacjentów odnosi pozytywne rezultaty, jest to możliwe jedynie dzięki konsekwentnemu przestrzeganiu wprowadzonych zasad. Jedną z nich jest reżim płynowy. Polega on na wypijaniu odpowiedniej ilości płynów w ciągu dnia i powstrzymaniu się od picia na 1,5-2 godziny przed snem. Dzięki regularnemu napełnianiu i opróżnianiu pęcherza w ciągu dnia dochodzi do jego rozciągania do prawidłowych objętości. Ograniczenie spożywania napojów w godzinach wieczornych sprzyja redukcji wytwarzania moczu w nocy. Wprowadza się również odpowiednią dietę. Warzywa i owoce powinny być zjadane w ciągu dnia, a kolacja powinna być sucha. Ta sama zasada dotyczy produktów bogatych w wapń, jak mleko czy jogurty. Przed snem dziecko powinno oddać mocz dwukrotnie. W tym czasie konieczne jest prowadzenie kalendarza moczenia nocnego, w którym rodzic zapisuje mokre i suche noce, a także dzienniczka mikcji, gdzie nanoszone są godziny i objętości pojedynczych mikcji każdego dnia. Efektywność takiego leczenia oceniana jest po 1-2 miesiącach. Inną skuteczną interwencją jest zastosowanie alarmu wybudzeniowego. Alarm posiada czujnik wilgoci zakładany na majtki dziecka lub jest wbudowany w specjalne majtki. Sygnał jest emitowany, gdy czujnik zarejestruje pierwsze krople moczu. Z czasem dziecko budzi się przed alarmem. Terapia jest kończona po 30 kolejnych suchych nocach.
Drugi etap stanowi wprowadzenie leków. Stosuje się go, gdy pierwszy etap nie przyniósł oczekiwanych rezultatów. Należy jednak podkreślić, że reżim płynowy powinien być stosowany również podczas terapii farmakologicznej. Jednym ze skuteczniejszych leków na rynku jest desmopresyna, która działa tak, jak nasz naturalny hormon wazopresyna. Jej skuteczność sięga 90%. Terapia trwa 3 miesiące, po czym następuje stopniowe odstawienie leku. Minusem kuracji jest jej stosunkowo wysoka cena. W celu zwiększenia pojemności pęcherza stosuje się oksybutyninę, która poprawia napięcie zwieracza cewki moczowej.
Nie mniej ważnym aspektem leczenia jest zapewnienie dziecku wsparcia psychicznego i poczucia bezpieczeństwa. Wartościowe mogą okazać się spotkania z psychologiem dziecięcym, który podtrzyma na duchu pacjenta i nauczy rodzinę jak dać oparcie choremu domownikowi. Aby zwiększyć komfort dziecka w domu, warto zakupić specjalny pokrowiec, który zabezpieczy materac. Dostępne są na rynku cieniutkie wodoodporne prześcieradła, które nie przepuszczają wilgoci w głąb materaca, jednocześnie zapewniając jego odpowiednią wentylację. Taki zabieg pomaga utrzymać higienę, a dziecko nie musi czuć się odpowiedzialne za zniszczenie materaca. Niektórzy specjaliści sugerują, aby codziennie rano dziecko uczestniczyło w zmianie mokrej pościeli, co ma mieć wpływ motywujący do stosowania się do zaleceń.
Duża częstość występowania moczenia nocnego wśród dzieci oraz jego ustępowanie z czasem nie powinny usypiać naszej czujności. Przed przystąpieniem do leczenia należy wykluczyć choroby mogące leżeć u podłoża problemu, takie jak cukrzyca, choroby nerek, moczówka, czy mniej oczywisty zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). W każdym jednak przypadku należy wyjaśniać dziecku, że moczenie jest objawem, jak ból gardła lub gorączka i da się z niego wyleczyć.
Lek. med. Ilona Wróblewska-Oniśk