Alergia, czyli inaczej uczulenie, to nadmierna reakcja organizmu na obcą substancję, występującą w środowisku. U osób zdrowych alergeny są ignorowane przez układ odpornościowy, natomiast u uczulonych, po kontakcie z alergenem występują nieprzyjemne lub nawet groźne dla zdrowia objawy. Reakcja alergiczna nie może wystąpić bez kontaktu z alergenem. Komórki odpornościowe rozpoznają czynnik wywołujący po kolejnym spotkaniu z nim i uwalniają histaminę, odpowiedzialną za znaczną część objawów. Uczulenie może rozwinąć się po kilkukrotnym kontakcie z alergenem lub nawet po wieloletnim narażeniu. Oznacza to, że na alergię możemy zachorować przez całe życie. Nie dziwi zatem fakt, że rolnik, który po wielu latach pracy w gospodarstwie rozwija objawy alergii na pyłki traw.
W krajach rozwiniętych problem alergii dotyczy około 30% populacji. Szacuje się, że liczba ta będzie stale rosła. Predyspozycja do rozwinięcia alergii jest dziedziczna i wynosi 50-70%, jeśli oboje rodzice są alergikami. Jeśli zaś choruje jeden rodzic lub rodzeństwo, to szansa na zachorowanie wynosi 20-40%. Wzrost zachorowalności jest wiązany z uprzemysłowieniem obszaru Polski, chemizacją warunków życia oraz poprawą higieny. Najczęściej występujące rodzaje alergii to alergiczny nieżyt nosa, astma alergiczna, pokrzywka, atopowe zapalenie skóry oraz alergia pokarmowa.
Alergiczny nieżyt nosa, spowodowany przez pyłki roślin, nazywany jest katarem siennym. Najczęściej wywoływany jest pyleniem traw, drzew i chwastów. Już na przełomie stycznia i lutego zaczyna pylić leszczyna. Wodnisty katar pojawiający się w tych zimowych miesiącach należy zatem różnicować z objawami alergii na pyłki tych drzew. W miesiącach wiosennych pylenie rozpoczyna brzoza i topola. Są one najczęstszymi czynnikami powodującymi alergiczny nieżyt nosa i alergiczne zapalenie spojówek. Od maja do września przypada okres najbardziej intensywnego pylenia roślin. Kwitną wtedy jednocześnie trawy (żyto, wiechlina łąkowa, tymotka pospolita i inne), babka lancetowata, szczaw, pokrzywa. W lipcu dołącza się bylica i komosa. Największe stężenie grzybów i pleśni w powietrzu występuje w miesiącach letnich, jednak pojawiają się one już w marcu i mogą utrzymywać nawet do listopada. Roztocza kurzu domowego występują stale w naszym otoczeniu, wywołują zatem całoroczny alergiczny nieżyt nosa.
Astma alergiczna to astma oskrzelowa związana z występowaniem uczulenia na alergeny wziewne. U większości pacjentów współistnieje alergiczny nieżyt nosa lub atopowe zapalenie skóry. Jej leczenie nie różni się zasadniczo od leczenia astmy oskrzelowej, ale ważne jest unikanie alergenu, który powoduje zaostrzenie objawów. Stosowana bywa również swoista immunoterapia alergenowa po wykazaniu związku przyczynowo-skutkowego objawów choroby z alergenem. Przebiega pod kontrolą lekarza specjalisty.
Pokrzywka swoją nazwę zawdzięcza podobieństwu objawów skórnych do tych występujących po poparzeniu pokrzywą. Na skórze pojawiają się blade, wypukłe bąble otoczone zaczerwienieniem. Towarzyszy im świąd lub pieczenie. Pokrzywka alergiczna wywołana jest przez kontakt z alergenem, którym może być pyłek roślinny, kurz, sierść zwierząt, orzechy, czy lateks. Co ciekawe, lateks jest materiałem polecanym dla osób na niego nie uczulonych ze względu na swoje właściwości grzybobójcze. Pokrzywka niealergiczna pojawia się po kontakcie z niektórymi lekami a także produktami spożywczymi, np. truskawkami. Wyróżniamy również pokrzywki fizykalne z zimna, z ucisku, słoneczną, wibracyjną i inne.
Atopowe zapalenie skóry, inaczej wyprysk atopowy lub egzema, to stan zapalny skóry powstały w wyniku kontaktu osoby nadwrażliwej z alergenem. Jest to choroba głównie małych dzieci, gdyż w 85% rozpoczyna się przed 5 rokiem życia. Skóra jest sucha, zaczerwieniona. Pojawiają się grudki lub pęcherzyki. U dzieci występuje najczęściej na głowie, u dorosłych zaś na twarzy, rękach i stopach. Cechą charakterystyczną jest silny świąd. Leczenie AZS wymaga dyscypliny. Aby przywrócić szczelność uszkodzonej skórze stosuje się emolienty. Chronią one skórę przed nadmiernym parowaniem. Kąpiele powinny być krótkie, a emolient wsmarowany zaraz po umyciu. Na zmiany skórne stosuje się glikokortykosteroidy, jednak z wyłączeniem skóry twarzy, gdzie aplikuje się maści zawierające takrolimus i pimekrolimus. Wspomagająco stosuje się leki przeciwalergiczne, które zmniejszają świąd i ułatwiają zasypianie.
Alergia pokarmowa to zespół objawów występujących po spożyciu uczulającego pokarmu u osoby podatnej na dany alergen. U dzieci najczęstszymi alergenami są mleko krowie oraz jajo kurze. U dorosłych natomiast ryby, owoce morza, seler, orzechy, pomidory, zboża i cytrusy. Najczęstszymi objawami są nudności, wymioty, ból brzucha i biegunka, jednak może wystąpić również pokrzywka, czy groźny dla życia wstrząs anafilaktyczny. Najważniejszym testem potwierdzającym występowanie alergii na składnik pokarmu jest próba prowokacyjna. Polega ona na podaniu uczulającego pokarmu pacjentowi pod ścisłą kontrolą lekarza i obserwacji objawów. Główną metodą leczenia jest dieta eliminacyjna. Pomocniczo stosuje się niekiedy leki przeciwhistaminowe, zwłaszcza gdy towarzyszą objawy innych postaci alergii. W ciężkich postaciach stosuje się glikokortykosteroidy.
Ciekawym zjawiskiem jest alergia krzyżowa. Polega ona na wystąpieniu reakcji alergicznej po spożyciu pokarmu, który zawiera alergen o budowie podobnej do alergenu, na który uczulony jest pacjent. Pyłki traw reagują krzyżowo z melonem, arbuzem, pomidorem i mąką. Skorupiaki dają objawy u osób uczulonych na roztocza kurzu domowego. Lateks reaguje krzyżowo z bananem, kiwi, migdałami, orzechami, czy ziemniakami. Warto zatem unikać tych konkretnych pokarmów, by zmniejszyć uciążliwe objawy alergii.
Duże rozpowszechnienie chorób alergicznych wymusza wzmożone badania nad mechanizmami tych chorób oraz metodami leczenia. Niejednokrotnie pacjenci odczuwają znaczną ulgę po zastosowaniu swoistej immunoterapii, czyli tzw. odczulaniu. Podstawową jednak zasadą obowiązującą alergika jest unikanie w miarę możliwości alergenu, a gdy nie jest to możliwe, stosowanie leków łagodzących objawy w okresie ich nasilonego występowania.
Lek. med. Ilona Wróblewska-Oniśk