Choroba zwyrodnieniowa stawów jest najczęstszym schorzeniem układu ruchu. Punktem wyjścia dla tej jednostki chorobowej są zaburzenia jakości i ilości chrząstki stawowej. Prowadzi to do zmiany jej struktury, a w dalszych etapach również tkanek otaczających staw. Chorobie towarzyszy ból oraz pogorszenie sprawności, często również uzależnienie od innych osób, co może rodzić frustrację lub nawet depresję.
Objawy choroby
Choroba zwyrodnieniowa stawów dotyka ponad połowę osób powyżej 40 roku życia. Na ogół kobiety chorują ciężej. Początkowo objawy kliniczne mogą być nieobecne, a pierwsze oznaki są widoczne na zdjęciach rentgenowskich. Typowym symptomem jest ból pojawiający się podczas ruchu i ustępujący w spoczynku. Nasila się wieczorem, natomiast rano ustępuje miejsca sztywności, która trwa kilka minut. Z czasem stawy ulegają zniekształceniu, a zakres ruchów ograniczeniu. Należy podkreślić, że wyłączenie jakiegoś stawu z działania powoduje zaniki okolicznych mięśni i upośledzenie funkcji kończyny. Choroba przebiega z okresami stabilizacji i zaostrzeń. Ważna jest umiejętność rozpoznawania zaostrzenia, gdyż wymaga ono wizyty u lekarza i modyfikacji leczenia. Jego typowymi objawami są nasilenie bólu oraz sztywność stawu, które nie ustępują w nocy oraz po odpoczynku. W torebce stawowej gromadzi się płyn wysiękowy powstały w wyniku stanu zapalnego.
Czynniki predysponujące
Zwyrodnienie stawów występuje częściej u osób z dodatnim wywiadem rodzinnym, u kobiet oraz u osób starszych. Są to czynniki, na które nie mamy wpływu. Istnieją również takie, których eliminacja może opóźnić rozwój choroby stawów. Jednym z ważniejszych jest utrzymywanie właściwej masy ciała. Osoby z nadwagą cierpią zwykle z powodu bólu stawów kolanowych oraz skokowych, ale z czasem dołącza również kręgosłup oraz biodra. Jeśli jakiś staw jest nieprawidłowo zbudowany, należy zająć się jego rehabilitacją jak najwcześniej to możliwe, aby nie dopuszczać do jego szybszego zużycia. Niektóre sporty uprawiane wyczynowo prowadzą do wybiórczego obciążania wybranych stawów, można tu wymienić np. podnoszenie ciężarów, piłkę możną, spadochroniarstwo. W ten sam sposób mogą oddziaływać czynniki zawodowe, gdyż jesteśmy na nie narażeni każdego dnia przez kilka godzin. Są to powtarzalne ruchy w jednym stawie, wibracje, długotrwałe stanie.
Leczenie niefarmakologiczne
Postępowanie niefarmakologiczne jest nieodzownym elementem leczenia. Nie tylko zmniejsza objawy, ale pozwala również na minimalizację dawek przyjmowanych leków, w początkowych etapach niekiedy nawet całkowitą z nich rezygnację. Podstawowe interwencje powinny obejmować obniżenie masy ciała u osób z nadwagą i otyłością oraz wdrożenie ćwiczeń. Aktywność fizyczna pozwala utrzymać prawidłową ruchomość w stawach oraz zmniejszyć ból. Rehabilitacja rozpoczyna się pod okiem fizjoterapeuty, musi być jednak kontynuowana samodzielnie w domu. W części przypadków zalecane jest odciążanie stawu przy pomocy kul, ortez i innych akcesoriów ortopedycznych. W łagodzeniu stanu zapalnego pomocne jest chłodzenie lodem zajętego stawu, natomiast w stanach przewlekłych działanie przeciwbólowe i rozluźniające osiągane jest po zastosowaniu ciepła – termoforu lub maści z kapasaicyną.
Przystosowanie domu
Z uwagi na postępujący charakter schorzenia warto jest odpowiednio dostosować otoczenie do rosnących ograniczeń ruchowych. Kluczowymi miejscami w domu są sypialnia oraz łazienka. Najczęściej pacjenci zgłaszają problemy ze wstawaniem z łóżka, toalety, kanapy. Jest to związane ze zwyrodnieniem stawów biodrowych oraz kolanowych. Pomocne może okazać się zamontowanie poręczy w toalecie oraz zakup nakładki podwyższającej na sedes. Łóżko łączne z materacem powinno sięgać osobie chorej do około połowy uda. Sam materac nie powinien być zbyt miękki, gdyż utrudnia to obracanie się podczas leżenia. Materace z warstwą pianki termoelastycznej mają funkcję dopasowywania się do kształtu ciała, bez wywierania punktowego ucisku. Jest to szczególnie ważne podczas zaostrzeń, gdy bolesność zajętych stawów znacznie się zwiększa. U osób preferujących spanie w pozycji na boku szczególnie narażone na ucisk są stawy barkowe oraz okolice krętarzy (bioder). Jeśli właśnie te miejsca są objęte stanem chorobowym, pianka termoelastyczna będzie właściwym wyborem. Rekomendowanymi przez nas materacami w tym przypadku są modele Elecro, Makarena, Salsa lub Flamenco firmy Hilding Andres. Warto wybrać się do dobrego salonu z materacami i poprosić sprzedawcę o pokazanie tych modeli. Podajemy kilka z nich, ponieważ są one różnej twardości i to właśnie Ty powinieneś zdecydować, który najbardziej Ci odpowiada. Zadbaj również o bezpieczeństwo całego domu – warto pozbyć się progów oraz śliskich powierzchni, dzięki czemu zminimalizowane zostanie ryzyko upadku. W przypadku poważniejszych trudności w poruszaniu się rekomendowane jest stosowanie kul lub balkoników nie tylko na zewnątrz, ale również w domu.
Choroby zwyrodnieniowej stawów nie da się wyleczyć. Postępowanie jest jedynie objawowe, dlatego tak ważnej jest zapobieganie czynnikom ryzyka. Być może w przyszłości będziemy mogli na bieżąco wymieniać zużyte elementy stawów i żyć w doskonałej sprawności do wieku sędziwego.
Lek. med. Ilona Wróblewska-Oniśk